सुवार्ता

 – mebheeokeâ
 
 ØeMve : ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&ceOÙes efkeâleer Gheemevee hejbheje (Liturgical traditions) DeeefCe efJeOeer (Rites) Deensle? ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& Skeâ Deens, lej JesieJesieàÙee Gheemevee hejbheje DeeefCe efJeOeer keâe Deensle?
 : ØeYet ÙesMet ef¡emleeÛÙee hegve®lLeeveeveblej ØeYet ÙesMet pesJne DeeheuÙee efMe<Ùeebvee Øekeâš Peeuee lesJne lÙeeves meJe& efMe<Ùeebvee mebhetCe& me=°eruee peeTve MegYeJele&ceeveeÛeer Iees<eCee keâjCÙeeÛee DeeosMe efouee (ceòeÙe 28:19; ceeke&â 16:15; uetkeâ 24:47; Ùeesneve 20:21). hesvšskeâe@mšÛÙee efoJeMeer heefJe$e DeelcÙeeÛes oeve Øeehle PeeuÙeeveblej Ùe®Meuesceheemetve meg®Jeele keâ¤ve meJe& Øesef<ele DeeefCe efMe<Ùe MegYeJele&ceeveeÛÙee ØeÛeejemee"er peieYej heebieues. MegYeJele&ceeveeÛeer Iees<eCee keâjleevee pÙee ueeskeâebveer MegYeJele&ceeveeÛee mJeerkeâej kesâuee, lÙeebÛee yeeefhlemcee Peeuee. efMe<Ùeebveer ÛeÛe&Ûeer mLeehevee keâ¤ve yeeefhlemcee PeeuesuÙee ueeskeâebvee Skeâ$e DeeCeues. ØeYet ÙesMet ef¡emleeÛes heemkeâe jnmÙe meepejs keâjCÙeemee"er efJeOeerefveÙece yeveJeCÙeele Deeues. meJe& efMe<Ùe yejeÛe keâeU Ùe®MeuesceceOÙes nesles DeeefCe Øesef<eleebvee ØeYet ÙesMetÛes heemkeâe jnmÙe meepejs keâjleevee lÙeebveer heeefnues nesles. heefJe$e efcemmeeyeefueoeve ne heemkeâe jnmÙeeÛee Deelcee Deens DeeefCe ner Gheemevee ØeYet ÙesMetves ØemLeeefhele kesâuesuÙee efoJemeeheemetve meepejer nesle Deens. Ùe®MeuesceÛÙee heefnuÙee ef¡emleer mecetneheemetve meg®Jeele keâ¤ve Øesef<eleebveer efMekeâJeuesueer ßeæe peieeÛÙee keâeveekeâesheNÙeele heesnÛeJeCÙeele Deeueer Deens. efMe<Ùe peieYejele JesieJesieàÙee mebmke=âleeRceOÙes iesues pesLeerue Ûeeueerjerleer efveef§eleÛe JesieJesieàÙee neslÙee. pejer MegYeJele&ceeveeÛee mJeerkeâej nesTve ueeskeâebÛee yeeefhlemcee Peeuee DeeefCe ÛeÛe&Ûeer mLeehevee Peeueer, lejer ¢ee Ûeeueerjerleer hetCe&heCes veenerMee PeeuÙee veenerle, lej lÙeeÛÙeeleuÙee yeNÙeeÛe iees°er ef¡emleer ßeæsÛee Yeeie cnCetve jeefnuÙee DeeefCe lÙeeØeceeCes Gheemevee jnmÙe meepejs nesT ueeieues. Deepe pemes ÛeÛe& Skeâ Deens DeeefCe ÛeÛe&Ûes efveCe&Ùe PeškeäÙeele meJe&$e keâUJeues peeleele leMeer heefnueer heefjefmLeleer veJnleer; lej JesieJesieàÙee mebmke=âleeruee Oe¤ve Gheemevee jnmÙe meepejs kesâues peele nesles. GheemevesceOÙes meepejs keâjCÙeeÛes jnmÙe pejer Skeâ Demeues lejer les meepejs keâjCÙeeÛes Øekeâej cee$e efYeVe efYeVe Deensle. ÛeÛe&ÛÙee efJeMeeue Øesef<ele keâeÙee&cegUsÛe ÛeÛe&ceOÙes efJeefJeOe Gheemevee hejbheje GoÙeeme DeeuÙee Deensle. ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&Ûee ke@âšsefkeâPece «ebLe DeeheCeebme meebielees keâer, ‘‘ØeYet ÙesMetÛes jnmÙe Flekesâ efJeue#eCe DeeefCe mece=æ Deens keâer, GheemevesÛeer kegâ"ueerner Skeâ hejbheje les jnmÙe hetCe&heCes JÙekeäle ke⤠Mekeâle veener. lÙeecegUs ef¡emlemeYesceOÙes hejmhejebvee hetjkeâ Demeuesues Demes Deveskeâ efJeOeer GoÙeeme Deeues. lÙeebÛee GoÙe DeeefCe efJekeâeme lÙeebÛÙee hejmhejeJeuebefyelJeeÛeer mee#e osCeeje "jlees. ßeæsÛÙee mee›eâeceWleebÉejs DeeefCe SskeäÙeeÉejs pesJne efJeefJeOe ÛeÛexmeÛÙee DeeheDeeheuÙee Gheemevee hejbheje meepeje nesT ueeieuÙee, lesJne lÙee Skeâceskeâebvee mece=æ keâjCÙeemee"er mebhetCe& ef¡emlemeYesÛÙee SkeâeÛe Øesef<ele keâeÙee&Meer DeeefCe hejbhejsMeer Skeâefve‰ nesT ueeieuÙee’’ (CCC 1201).
 ÛeÛe&ÛÙee GheemevesÛes cetU ns Øesef<eleebÛÙee efMekeâJeCegkeâerceOÙes Deens, peer efMekeâJeCe lÙeebveer DeeheuÙee ØeYet ÙesMetkeâ[tve Deelcemeele kesâueer nesleer. peieeÛÙee efJeefJeOe YeeieebceOÙes pesJne ÛeÛexmeÛeer mLeehevee keâjCÙeele Deeueer, lesJne ØeYet ÙesMetÛeer efMekeâJeCe DeeefCe lÙeeÛes jnmÙe lÙee mLeeefvekeâ mebmke=âleerceOetve JÙekeäle nesT ueeieues. ns jnmÙe Gheemevee ØeleerkeâebÉejs, ßeæsÛÙee hejbhejsÉejs, efJeefJeOe mebIešveebleerue yebOeglJe YeeJevesletve, heeefJe$ÙeeÛÙee efJeefJeOe ¤heeletve DeeefCe lÙee jnmÙeeÛÙee F&Meheefj%eeveerÙe DeLee&letve nUtnUt meekeâe¤ ueeieues. mLeeefvekeâ ÛeÛe&ÛÙee Gheemevee peerJeveeÉejs meJe& ueeskeâebÛes leejCe Je ØekeâeMe Demeuesuee ØeYet ef¡emle mLeeefvekeâ mebmke=âleerceOetve ueeskeâebheg{s meeoj keâjCÙeele Deeuee (CCC 1202). mLeeefvekeâ mebmke=âleerceOetve meeoj kesâuesuee ef¡emle ueeskeâebvee DeeheuÙee peJeUÛee Jeešuee DeeefCe ef¡emleeÛes jnmÙe meepejs keâjCÙeeÛeer leer lÙeebÛeer Gheemevee heæleer yeveueer. DeMee Øekeâejs efJeefJeOe mebmke=âleeRceOÙes JesieJesieàÙee heæleerves Gheemevee efJeOeer meepejs nesT ueeieues. SkeâÛe, heefJe$e, ke@âLeefuekeâ DeeefCe Øesef<eleerÙe ÛeÛe&ÛÙee Ú$eeKeeueer ef¡emle-jnmÙe JesieJesieàÙee heæleerves meepejs nesT ueeieues. ØeYet ef¡emleeÛes jnmÙe SkeâÛe DeeefCe ÛeÛe&megæe SkeâÛe, hejbleg efJeefJeOe mebmke=âleeruee Oe¤ve les jnmÙe meepejs keâjCÙeeÛeer heæle JesieUer. hetJexkeâ[erue ÛeÛe&Ûee (Eastern Church) ke@âveve uee@ DeeheCeebme meebielees keâer ‘‘efJeOeer’’ (Rite) meepeje keâjCes, ner Skeâ GheemeveeceÙe, F&Meheefj%eeveerÙe, DeeOÙeeeflcekeâ DeeefCe efMemleyeæ hejbheje Deens, peer ueeskeâebÛÙee mebmke=âleer DeeefCe FeflenemeeÉejs oMe&Jeueer peeles, pÙeeÉejs mLeeefvekeâ ÛeÛe& Deeheuee efJeÕeeme DeeefCe peerJeve JÙekeäle keâjles (ke@âveve 27 Je 28). yeeefhlemcÙeeÉejs ceeCetme efJeOeerceOÙes veJns; lej ÛeÛe&ceOÙes pevceeuee Ùeslees. efJeOeer ne ÛeÛe&Ûeer ßeæe peieCÙeeÛeer heæle Deens, peer Gheemevee, F&Meheefj%eeve, DeOÙeelce DeeefCe efMemleerle JÙekeäle nesles. DeeheCe meJe&peCe SkeâeÛe ÛeÛe&Ûes meomÙe Deenesle; heCe ns ÛeÛe& efJeefJeOe Gheemevee hejbheje DeeefCe efJeOeer ¢eebveer mece=æ Deens. ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&Ûee ke@âšsefkeâPece «ebLe efJeefJeOe Gheemevee efJeOeeRefJe<eÙeer veceto keâjleevee cnCelees keâer, ‘‘ef¡emlemeYesleerue Gheemevee hejbhejebceOÙes jesceve efJeOeerÛee (ue@efšve) meceeJesMe Deens. efMeJeeÙe lÙeeceOÙes DebyeÇesefpeÙeve efJeOeer DeeefCe JesieJesieàÙee Oeeefce&keâ mebmLeebÛes efJeOeerner DebleYet&le Deensle. lÙeele yeeÙePesbšeF&ve, De@ueskeäPeebef[^Ùeve, keâe@hšerkeâ, efmejerÙeekeâ, DeecexefveÙeve, ce@jesveeF&š DeeefCe Ûeeu[erÙeve Gheemevee efJeOeeRÛeener meceeJesMe keâjCÙeele Deeuee Deens. hejbhejsMeer efJeÕeemetheCes Dee%eeOeejkeâ jentve heefJe$e heefj<eo (efÉleerÙe Jn@efškeâve Oece&heefj<eo) Demes peenerj keâjles keâer, heefJe$e osTU ceelesves DeefOeke=âlejerlÙee mJeerkeâejuesuÙee meJe& efJeOeeRvee meceeve DeefOekeâej Je Øeefle‰e osCÙeele ÙeeJeer, YeefJe<Ùeemee"er les efškeâJelee ÙeeJes, cnCetve JesieJesieàÙee ceeieeËveer lÙeebÛee efJekeâeme keâjCÙeemee"er ef¡emlemeYee ØeÙelveMeerue jenerue’’ (CCC 1203).
 meOÙee JewefÕekeâ ÛeÛe&ceOÙes mene Gheemevee hejbheje Deensle. lÙeebceOÙes meJeeËle cees"er hejbheje ner ue@efšve ÛeÛe&Ûeer (Western Church) Deens DeeefCe ogmeNÙee heeÛe hejbheje ¢ee hetJexkeâ[erue ÛeÛe&ÛÙee (Eastern Church) Deensle. hetJexkeâ[erue ÛeÛe&ceOÙes De@ueskeäPeebef[^Ùeve (Alexandrian), DeBefšDeesefKeÙeve (Antiochian), keâe@vmšBefšveesheesefuešve (Constantinopolitan) DeecexefveÙeve (Armenian) DeeefCe Ûeeefu[Ùeve (Chaldean) ¢ee hejbhejebÛee meceeJesMe Deens. ue@efšve efJeOeer hejbhejsyejesyej ¢ee heeÛener hejbheje SketâCe 23 efJeOeeRceOÙes efJeYeeieuesuÙee Deensle. DeMee Øekeâejs ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&ceOÙes SketâCe 24 efJeOeer Deensle DeeefCe ¢ee efJeOeeRvee Sui Iuris (mJele:Ûes nkeäkeâ Je mJeeleb$Ùe Demeuesues) ÛeÛexme cnCeleele. peieeceOÙes peJeUpeJeU 140 keâesšer ueeskeâ ke@âLeefuekeâ Deensle, lÙeeceOÙes meJeeËle peemle cnCepes 135-137 keâesšer ueeskeâ jesceve ke@âLeefuekeâ Deensle DeeefCe meeOeejCe 2-3keâesšer ueeskeâ ns Flej 23 efJeOeeRceOÙes cees[leele. jesceve ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&Ûes ØecegKe mJele: heeshe cenesoÙe Demeleele DeeefCe lÙeebÛÙee osKejsKesKeeueer lÙeebveer efveÙegkeäle kesâuesuÙee efyeMeheebceeHe&âle jesceve ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&Ûee keâejYeej Ûeeuelees. hetJexkeâ[erue ÛeÛe&Ûes meJe& 23 efJeOeer heesheÛee DeefOekeâej ceevÙe keâjleele; heCe ¢ee ÛeÛexmeÛee keâeÙeosMeerjjerlÙee efveJe[tve Deeuesuee ØecegKe, hesefš^DeeKe& / ØecegKe DeeÛe&efyeMehe / cesš^eshee@efuešve Demelees DeeefCe lÙeebÛÙee vesle=lJeeKeeueer ÛeÛe&Ûee keâejYeej Ûeeuelees. ne hesefš^DeeKe& / DeeÛe&efyeMehe heesheMeer DeeefCe Flej Sui Iuris ÛeÛexmeMeer mebJeeo meeOelees. DeeheuÙee efmeve[men les lÙeebÛÙee ÛeÛe&Ûes meJe& ØeMeemekeâerÙe, keâeÙeosefJe<eÙekeâ DeeefCe vÙeeÙeeueÙeerve keâecekeâepe heeneleele.
 24 Sui Iuris ÛeÛexme ner mene Gheemevee efJeOeeRceOÙes efJeYeeieuesueer Deensle DeeefCe hetJexkeâ[erue heeÛe GheemeveeefJeOeer DeeCeKeer efJeOeeRceOÙes efJeYeeieCÙeele Deeues Deensle, peer efceUtve hetJexkeâ[s 23 Sui Iuris ÛeÛexme DeefmlelJeele Deensle.
 I. ue@efšve Gheemevee hejbheje
 ¢ee hejbheje efJeOeerceOÙes jesceve ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& Ùesles. Gheemevee keâjCÙeeÛÙee heæleeruee ‘ue@efšve efJeOeer’ (Roman Rite) cnCetve mebyeesOeCÙeele Deeues Deens. peieeleerue peemleerle peemle ke@âLeefuekeâ ¢ee ue@efšve Gheemevee efJeOeerceOÙes menYeeieer nesleele. DeeheCe meJe&peCe ue@efšve Gheemevee efJeOeerÛee Yeeie Deenesle cnCetve DeeheCeebme jesceve ke@âLeefuekeâ cnCetve mebyeesOeCÙeele Deeues Deens.
 II. De@ueskeäPeebef[^Ùeve Gheemevee hejbheje
 ner Gheemevee hejbheje FefpehleceOÙes Giece heeJeuesueer Deens DeeefCe ¢ee hejbhejsceOÙes leerve ØekeâejÛeer ÛeÛexme Ùesleele :-
 1) keâe@efhškeâ (Coptic) ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : ns ÛeÛe& efJeÕeeme "sJeles keâer, megJeeefle&keâ ceeke&â ¢eeves ¢ee ÛeÛe&Ûeer mLeehevee kesâueer. meJe&keâener jesceve ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&ØeceeCes meepejs kesâues peeles; heCe yeeefhlemcee mee›eâeceWle osleevee yeeUeuee leerve JesUe heeCÙeeceOÙes yeg[JeCÙeele Ùesles. yeeefhlemcÙeemee"er cegueiee pevceuee Demesue, lej DeeF&-Jeef[ueebvee 40 efoJeme DeeefCe cegueieer Demesue lej 80 efoJeme LeebyeeJes ueeieles. heefJe$e keâcÙegefveÙeve IesCÙeemee"er 9 leeme GheJeeme keâjCes DeeJeMÙekeâ Demeles.
 2) Fefjš^erÙeve (Eritrean) ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : ¢ee ÛeÛe&Ûee Giece FefLeDeesefheÙeve ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&ceOetve Peeuesuee Deens. GheemevesceOÙes Ge'ez Yee<ee JeehejCÙeele Ùesles. ke@âuemeer[e@ve (Chalcedon) ÙesLeerue Oece&heefj<eosle efMekeâJeuesueer ef¡emleeefJe<eÙeerÛeer efMekeâJeCe – ØeYet ÙesMet Keje osJe DeeefCe Keje ceveg<Ùe Deens DeeefCe ns oesvner mJeYeeJe ØeYet ÙesMetceOÙes ieeWOeUeefJevee Jeeme keâjleele – ner ÛeÛe&Ûeer ØecegKe efMekeâJeCe Deens.
 3) FefLeDeesefheÙeve (Ethiopian) ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : ¢ee ÛeÛe&Ûes meYeemeo peJeUpeJeU 80,000 Deensle. Gheemevesmee"er ns ÛeÛe& Ge'ez DeeefCe Amharic Yee<eebÛee DeeefCe «esieesefjÙeve ke@âueW[jÛee Jeehej keâjles. ¢ee ÛeÛe&Ûeer Gheemevee mebÙece, Deeoj, veceülee DeMee keâener ØecegKe FefLeDeesefheÙeve cetuÙeebÛes ØemeejCe keâjles, peer cetuÙes GheemekeâebÛÙee YekeäleerceOÙes menpe efometve Ùesleele.
 III. DeBefšDeesefKeÙeve Gheemevee hejbheje
 DeBefšDeesefKeÙeve Gheemevee hejbheje DeBefšDeesKe DeeefCe heef§ece efmeefjÙeeceOÙes Giece heeJeueer Deens DeeefCe De@ueskeäPeebef[^Ùeve Gheemevee hejbhejsØeceeCes ¢ee hejbhejsceOÙes osKeerue leerve ØekeâejÛeer ÛeÛexme Ùesleele :-
 1) ce@jesveeF&š (Maronite) ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : ¢ee ÛeÛe&Ûes cetU ÛeewLÙee Melekeâeleerue meble ce@je@veceOÙes Deens DeeefCe ¢ee ÛeÛe&Ûee uesyevee@veMeer Yekeäkeâce Ssefleneefmekeâ DeeefCe meebmke=âeflekeâ mebyebOe Deens. Gheemevesmee"er ns ÛeÛe& efmeefjÙeekeâ Yee<esÛee Jeehej keâjles. ce@jesveeF&š ueeskeâ DeeheuÙee owvebefove peerJeveeceOÙes De@jsefyekeâ Yee<esÛee Jeehej keâjleele. ¢ee ÛeÛe&Ûeer Yekeäkeâce ce"Jeemeer hejbheje Deens, keâejCe ce"ebveer ¢ee ÛeÛe&Ûee Fefleneme DeeefCe jÛevee ¢eemee"er cenòJeeÛeer Yetefcekeâe yepeeJeueer Deens. DeefKeue efJeÕeJÙeeheer ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&Ûeer efMekeâJeCe heeUleevee ns ÛeÛe& yeeÙeyeueÛÙee efMekeâJeCegkeâerJej peemle Yej osles.
 2) efmeefjÙeve (Syrian) ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : ns ÛeÛe& oeJee keâjles keâer, ¢ee ÛeÛe&Ûeer Glheòeer ef¡emleer Oecee&ÛÙee meg®JeeleerÛÙee keâeUele Øesef<ele meble heewue Je meble heeršj ¢eebÛÙeeheemetve Peeueer Deens. Gheemevesmee"er efmeefjÙeekeâ Yee<ee Jeehejueer peeles DeeefCe ns ÛeÛe& ‘Jesmš efmeefjÙeekeâ jeF&š ef[JneF&ve efuešpeea Dee@Heâ meWš pescme’ ¢ee efJeOeerÛee Jeehej keâjles. owvebefove peerJeveeceOÙes ueeskeâ Dej@efyekeâ Yee<esÛee Jeehej keâjleele. ¢ee ÛeÛe&Ûeer inculturationÛeer Skeâ cepeyetle hejbheje Deens. pÙee pÙee mebmke=âleerceOÙes ns ÛeÛe& mesJee osles, lÙee mebmke=âleerMeer DeeefCe hejbhejsMeer SkeâpeerJe nesTve ns ÛeÛe& keâeÙe& keâjles. ¢ee ÛeÛe&Ûee keâejYeej efyeMeheebÛÙee efmeve[Éejs heeefnuee peelees. ØeYet ÙesMetÛes osnOeejCe (Keje osJe DeeefCe Keje ceveg<Ùe) ¢ee efMekeâJeCegkeâerJej ns ÛeÛe& peemle Yej osles.
 3) efmejes-ceuebkeâeje (Syro-Malankara) ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : ¢ee ÛeÛe&Ûes cetU Øesef<ele meble Lee@ceme ¢eeÛÙee efceMeveceOÙes o[uesues Deens. F.me.52meeueer meble Lee@cemeÛes kesâjuee ¢ee mLeUer Deeieceve Peeues DeeefCe Lee@efcemš ef¡emleer ueeskeâ oeJee keâjleele keâer, meble Lee@cemeves ¢ee ÛeÛe&Ûeer mLeehevee kesâueer Deens. ns ÛeÛe& YeejleerÙe DeeefCe efmeefjÙeekeâ hejbhejebÛÙee DeefÉleerÙe Skeâlesmee"er DeesUKeues peeles. ¢ee ÛeÛe&ceOÙes Gheemevesmee"er ‘Jesmš efmeefjÙeekeâ jeF&š ef[JneF&ve efuešpeea Dee@Heâ meWš pescme’ ¢ee efJeOeerÛee Jeehej keâjCÙeele Ùeslees. Gheemevee ceàÙeeUce Yee<esceOÙes meepejer kesâueer peeles. ¢ee ÛeÛe&Ûee Yeejle DeeefCe Flej osMeebceOÙes MegYeJele&ceeveeÛÙee ØeÛeejeJej peemle Yej Demelees.
 IV. DeecexefveÙeve Gheemevee hejbheje
 ¢ee ÛeÛe&Ûee Giece DeecexefveÙeeceOÙes Peeuee DeeefCe ¢ee Gheemevee hejbhejsceOÙes SkeâÛe ÛeÛe& Deens.
 1) DeecexefveÙeve ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : Gheemevesmee"er ¢ee ÛeÛe&ceOÙes DeecexefveÙeve keäueeefmekeâue Yee<esÛee Jeehej keâjCÙeele Ùeslees. ¢ee ÛeÛe&ceOÙes lÙeebÛee mJele:Ûee DeecexefveÙeve efJeOeer JeehejCÙeele Ùeslees. ue@efšve efJeOeeryejesyej ¢ee ÛeÛe&ÛÙee GheemevesÛes keâener meecÙe Deens, heCe lÙeebÛes yejsÛe efJeOeer DeeefCe Øeleerkesâ JesieUer Deensle. 1439 meeueer Heäuee@jsvme ÙesLes YejuesuÙee Oece&heefj<eosceOÙes ns ÛeÛe& ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&yejesyej Skeâ¤he Peeues cnCetve ¢ee ÛeÛe&Ûee Fefleneme Heäuee@jsvme Oece&heefj<eosceOÙes ®peuesuee Deens.
 V. Ûeeefu[Ùeve efkebâJee F&mš efmeefjÙeve Gheemevee hejbheje
 ¢ee Gheemevee hejbhejsÛee Giece cesmeesheesšsefceÙeeceOÙes Peeuesuee Deens DeeefCe ¢ee hejbhejsceOÙes oesve ÛeÛexmeÛee meceeJesMe Deens :
 1) Ûeeefu[Ùeve (Chaldean) ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : Gheemevesmee"er ¢ee ÛeÛe&ceOÙes F&mš efmeefjÙeekeâ jeF&š Jeehejuee peelees, pees jesceve jeF&šhes#ee JesieUe Deens. Ûeeefu[Ùeve ÛeÛe&Ûeer efmeefjÙeekeâ ner DeefOeke=âle Yee<ee Deens. ns ÛeÛe& jesceve ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&ÛÙee efJeÕeemeeÛÙee jnmÙeebJej efJeÕeeme "sJeles; heCe lÙeebÛÙee keâener JesieàÙee heæleerosKeerue Deensle. Goe. ¢ee ÛeÛe&ceOÙes yeeefhlemcee DeeefCe Â{erkeâjCe mee›eâeceWles Skeâ$e efoueer peeleele.
 2) efmejes-ceueeyeej (Syro-Malabar) ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : ¢ee ÛeÛe&Ûes ueeskeâ oeJee keâjleele keâer, lÙeebÛes cetU Øesef<ele meble Lee@cemeves kesâjueeceOÙes mLeeheve kesâuesuÙee ÛeÛe&ceOÙes Deens. ¢ee ÛeÛe&ceOÙes Gheemevesmee"er F&mš efmeefjÙeekeâ jeF&š ne efJeOeer Jeehejuee peelees. ns ÛeÛe& DeeheuÙee hejbheje DeeefCe heæleeRceOÙes YeejleerÙe meebmke=âeflekeâ IeškeâebÛee meceeJesMe keâjles, cnCetve ns ÛeÛe& lÙeebÛÙee meebmke=âeflekeâ DeesUKeermee"er DeesUKeues peeles. ¢ee DeesUKeerÛes JeCe&ve ‘‘mebmke=âleerle YeejleerÙe, Oecee&le ef¡emleer DeeefCe Gheemevesle heewJee&lÙe’’ (Indian in culture, Christian in religion and Oriental in worship) Demes keâjCÙeele Deeues Deens.
 VI. yeeÙePeWšeF&ve efkebâJee keâe@vmšBefšveesheesefuešve Gheemevee hejbheje
 keâe@vmšBefšveesheesefuešve Gheemevee hejbheje, pÙeeuee yeeÙePeWšeF&ve Gheemevee hejbheje cnCetve osKeerue mebyeesOeCÙeele Ùesles, ner keâe@vmšBefšveesheue ceOÙes efJekeâefmele Peeuesueer Skeâ JesieUer Gheemevee hejbheje Deens. ¢ee hejbhejsceOÙes GheemevesÛes efJeefJeOe hewuet cnCepes ef[JneF&ve efuešpeea, ef[JneF&ve Dee@efHeâme DeeefCe mee›eâeceWles ¢eebÛee meceeJesMe Deens. ner hejbheje efleÛee mece=æ Fefleneme, efleÛÙee efJeefJeOe heæleer DeeefCe efleÛÙee GlmeJeele efJeefJeOe Yee<eebÛee Jeehej ¢eecegUs JewefMe°Ÿeke=âle Deens. ¢ee Gheemevee hejbhejsceOÙes efJeefJeOe 14 ÛeÛexmeÛee meceeJesMe keâjCÙeele Deeuee Deens.
 1) DeeuyesefveÙeve (Albanian) ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : ns ÛeÛe& DeeuyesefveÙee osMeeceOÙes DeefmlelJeele Deens, cnCetve ¢ee ÛeÛe&uee ‘DeeuyesefveÙeve «eerkeâ ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&’ cnCetve mebyeesOeCÙeele Deeues Deens. ¢ee ÛeÛe&ceOÙes Gheemevesmee"er yeeÙePeWšeF&ve efJeOeer Jeehejuee peelees, pees ue@efšve efJeOeerhes#ee JesieUe Deens. ÛeÛe&ceOeerue efJemle=le efJeOeer, mece=æ mebieerle, DeeÙekeâvme Je Oethe ¢eebÛee Jeehej ns ¢ee ÛeÛe&Ûes Keeme JewefMe°Ÿe Deens.
 2) yesuee¤efmeÙeve (Belarusian) ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : yesuee¤me ¢ee ÙegjesheceOeerue osMeeceOÙes ns ÛeÛe& DeefmlelJeele Deens DeeefCe ¢ee ÛeÛe&Ûes 10,000hes#ee keâceer meYeemeo Deensle. 1595-96 meeueer ÙegefveÙeve Dee@Heâ yeÇsmšÉejs ¢ee ÛeÛe&Ûeer mLeehevee Peeueer. GheemevesceOÙes yeeÙePeWšeF&ve efJeOeer Jeehejuee peelees DeeefCe mueeJnesefvekeâ ner GheemevesÛeer DeefOeke=âle Yee<ee Deens.
 3) yeuiesefjÙeve (Bulgarian) ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : ns ÛeÛe& heesheÛeer efMekeâJeCe DeeefCe lÙeebÛÙee DeefOekeâejeÛes heeueve keâjleevee mJele:ÛÙee efJeefMe° Gheemevee DeeefCe meebmke=âeflekeâ hejbhejebÛes heeueve keâjles. ns ÛeÛe& Gheemevesmee"er yeeÙePeWšeF&ve efJeOeerÛee Jeehej keâjles DeeefCe GheemevesceOÙes Je Flej Oeeefce&keâ efJeOeeRceOÙes yeuiesefjÙee Yee<esÛee Jeehej kesâuee peelees. 19JÙee MelekeâeceOÙes keâcÙegefvemš jepeJešerceOÙes ¢ee ÛeÛe&Ûee ÚU keâjCÙeele Deeuee; hejbleg keâcÙegefvemš jepeJeš veeceMes<e PeeuÙeeveblej ns ÛeÛe& ke@âLeefuekeâ keâcÙegefvešeÛee meef›eâÙe Yeeie yeveues.
 4) ›eâesSefMeÙeve (Croatian) yeeÙePeWšeF&ve ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : ¢ee ÛeÛe&uee ›eâesSefMeÙeve «eerkeâ ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& cnCetve osKeerue mebyeesOeCÙeele Deeues Deens. ¢ee ÛeÛe&ÛÙee GheemevesceOÙes yeeÙePeWšeF&ve efJeOeer DeeefCe mueeJnesefvekeâ Yee<esÛee Jeehej kesâuee peelees. ceOÙe DeeefCe hetJe& ›eâesSefMeÙeeceOeerue JeebefMekeâ ›eâesSefMeÙeve ueeskeâebÛÙee meebmke=âeflekeâ DeeefCe Oeeefce&keâ DeesUKeerceOÙes ÛeÛe&ves cenòJehetCe& Yetefcekeâe yepeeJeueer Deens.
 5) «eerkeâ (Greek) ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : «eerkeâ ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&Meer hetCe&heCes Skeâ¤he Deens DeeefCe les heeshevee lÙeebÛes meJeexÛÛe ØecegKe cnCetve ceevÙelee osles DeeefCe lÙeeÛeJesUer ns ÛeÛe& mJele:ÛÙee efJeefMe° Gheemevee heæleer, hejbheje Je DeOÙeelce peheles. Gheemevesmee"er ¢ee ÛeÛe&ceOÙes yeeÙePeWšeF&ve efJeOeer Jeehejuee peelees DeeefCe mebieerle, Oethe, cesCeyeòÙee Je DeeÙekeâvme ¢eebÉejs Skeâ mece=æ DeeefCe Øeleerkeâelcekeâ Gheemevee meepejer kesâueer peeles. efcemmeeceOÙes ef¡emleMejerj oesvner mhesmeerpe (Yeekeâj Je jkeäle) ceOÙes efoues peeles. yeeefhlemcee heeCÙeeceOÙes hetCe&heCes yeg[Jetve meepeje kesâuee peelees, keâejCe yeeefhlemcee ne ØeYet ÙesMetÛÙee cejCe DeeefCe hegve®lLeeveeÛes Øeleerkeâ Deens.
 6) nbiesefjÙeve (Hungarian) ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : ¢ee ÛeÛe&uee nbiesefjÙeve «eerkeâ ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& ¢ee veeJeeves mebyeesOeCÙeele Deeues Deens. nbiesjerceOÙes jesceve efJeOeer DeeefCe yeeÙePeWšeF&ve efJeOeer Demes oesve efJeOeer heeUues peeleele. nbiesefjÙeve «eerkeâ ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& DeeheuÙee Gheemevesmee"er yeeÙePeWšeF&ve efJeOeer heeUles DeeefCe nbiesefjÙeve Yee<esÛee Jeehej keâjles. nbiesjerceOÙes ef¡emleer Oecee&Ûee Øemeej keâjCÙeele, heef§ece ÙegjesefheÙe meebmke=âeflekeâ cetuÙeebÛee heefjÛeÙe keâ¤ve osCÙeele Je efMe#eCe DeeefCe mebmke=âleeruee Deekeâej osCÙeele ¢ee ÛeÛe&ves cenòJehetCe& Yetefcekeâe yepeeJeueer Deens.
 7) Fšeuees-DeeuyesefveÙeve (Italo-Albanian) ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : ns ÛeÛe& oef#eCe Fšueer, efmeefmeueer DeeefCe ue@efPeDeesceOÙes DeefmlelJeele Deens. ¢ee ÛeÛe&ÛÙee GheemevesceOÙes yeeÙePeWšeF&ve efJeOeerÛee Jeehej kesâuee pelees, lemesÛe «eerkeâ DeeefCe DeeuyesefveÙee ¢ee Yee<ee GheemevesceOÙes JeehejuÙee peeleele. ns ÛeÛe& «esieesefjÙeve ke@âueW[jÛee Jeehej keâjles.
 8) ce@mes[esefveÙeve (Macedonian) ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : leguevesves ce@mes[esefveÙeve ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& ns Skeâ ueneve ÛeÛe& Deens, pÙeeceOÙes peJeUpeJeU 11000 meomÙe Deensle. ¢ee ÛeÛe&ceOÙes yeeÙePeWšeF&ve efJeOeer Jeehejuee peelees DeeefCe ceemes[esefveÙee ner GheemevesÛeer Yee<ee Deens.
 9) cesukeâeF&š (Melkite) «eerkeâ ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : cesukeâeF&š ÛeÛe& hetJexkeâ[erue ef¡emleer hejbhejsle KeesueJej ®leuesues Deens. ¢ee ÛeÛe&Ûeer DeeOÙeeeflcekeâlee yejs keâjCes,hegveefve&efce&leer DeeefCe Oece&MeeŒe ¢eebJej Yej osles. ns ÛeÛe& yeeÙePeWšeF&ve Gheemevee efJeOeeRÛes heeueve keâjles. ÛeÛe&ceOeerue DeeÙekeâvme, mebieerle DeeefCe efJeefMe° Gheemevee heæleer ¢ee mece=æ Gheemevee hejbhejscegUs ¢ee ÛeÛe&Ûeer efJeMes<e DeesUKe Deens.
 10) jesceeefveÙeve (Romanian) ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : jesceve ke@âLeefuekeâ ßeæsÛes heeueve keâjleevee DeeefCe heeshevee ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&Ûee meJeexÛÛe ØecegKe ceeveleevee jesceeefveÙeve ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& ns lÙeebÛÙee Oeeefce&keâ Gheemevee efJeOeer, DeOÙeelce, ef¡emleer keâuee DeeefCe mebIešvee ¢ee JesieàÙee hejbheje peheles. Gheemevee efJeOeermee"er ue@efšve ÛeÛe&Ûes jesceve efcemeue JeehejCÙeele Ùesles.
 11) jefMeÙeve (Russian) ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : ¢ee ÛeÛe&Ûeer Gheemevee yeeÙePeWšeF&ve efJeOeervegmeej meepejer kesâueer peeles, pÙeeceOÙes efJeefMe° ØeeLe&vee, mlees$es DeeefCe hejbhejsvegmeej efJeOeer Demeleele. Gheemevee jefMeÙeve Yee<esceOÙes meepejer kesâueer peeles DeeefCe ns ÛeÛe& DeeheuÙee GheemevesceOÙes jefMeÙeve ÛeÛe&ÛÙee hejbheje DeeefCe heæleeRÛee meceeJesMe keâjles. jefMeÙeve ÛeÛe& iejerye DeeefCe Ghesef#eleebÛÙee iejpee hetCe& keâjCÙeemee"er meeceeefpekeâ mebheke&â DeeefCe ceole keâeÙee&JejosKeerue ue#e keWâefõle keâjles.
 12) ¤LesefveÙeve (Ruthenian) ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : ns ÛeÛe& jesceve ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&Meer mebyebefOele Demeuesueer efJeÕeemeeÛeer jnmÙes heeUles; hejbleg lÙeeyejesyej mJele:ÛÙee DeefÉleerÙe yeeÙePeWšeF&ve Gheemevee efJeOeer heæleer, hejbheje DeeefCe ÛeÛe&Ûeer mebjÛevee ¢eeÛes osKeerue heeueve keâjles. ®LesefveÙeve Gheemevee efJeOeerceOÙes yenglekesâoe mebieerle, DeeÙekeâvmeÛee Jeehej DeeefCe DeejeOevesÛee ceOÙeJeleea efyebot cnCetve heefJe$e efcemmeeJej Yej osCÙeele Ùeslees.
 13) mueesJnekeâ (Slovak) ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : mueesJnekeâ ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&Ûes JeCe&ve Deveskeâoe heejbheefjkeâ mebmLee cnCetve kesâues peeles, pÙeeceOÙes pegvÙee Oeeefce&keâ heæleeRJej peemle Yej efouee peelees. mueesJneefkeâÙeeceOÙes yeeÙePeWšeF&ve ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&Ûee Yeeie Demeuesues ns ÛeÛe& Skeâ cenòJehetCe& GheefmLeleer Deens. ns ÛeÛe& yeeÙePeWšeF&ve Oeeefce&keâ hejbhejebÛes heeueve keâjles, pÙeecegUs mueesJneefkeâÙeeÛÙee efJeefJeOe Oeeefce&keâ heefjÂMÙeele Yej he[ueer Deens.
 14) Ùeg›esâefveÙeve (Ukranian) «eerkeâ ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& : ns ÛeÛe& jesceve ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&Meer hetCe&heCes pees[uesues Deens, lejerner ns ÛeÛe& yeeÙePeWšeF&ve Gheemevee efJeOeer, F&Meheefj%eeve DeeefCe DeeheuÙee DeeOÙeeeflcekeâ hejbheje ¢eebÛesosKeerue heeueve keâjles. ns ÛeÛe& yeeÙePeWšeF&ve hejbheje DeeefCe Ùeg›esâefveÙeve ef¡emleer Oecee&ÛÙee Feflenemeeletve Deeheuee Jeejmee peheles. ¢ee ÛeÛe&ceOÙes SkeäÙegefveefcekeâue mebJeeo DeeefCe efMe#eCe ¢eebJej peemle Yej efouee peelees.
 DeMee Øekeâejs ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&ceOÙes 24 Sui Iuris ÛeÛexme Deensle (heefnues ue@efšve ÛeÛe& pÙeeuee jesceve ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& cnCeleele DeeefCe ogmejer 23 hetJexkeâ[erue ÛeÛexme). jesceve ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& ns SkeâcesJe heeef§eceelÙe ÛeÛe& Deens, keâejCe lÙeeÛee Giece jesceceOÙes Peeuee DeeefCe ogmeNÙee 23 ÛeÛexmeÛee Giece hetJexkeâ[s Peeuee, cnCetve lÙeebvee hetJexkeâ[erue ÛeÛexme cnCeleele. ÛeÛe& SkeâÛe Deens, ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&; hejbleg ¢ee ÛeÛe&ceOÙes Jej veceto kesâuÙeeØeceeCes mene JesieJesieàÙee Gheemevee efJeOeeRÛee meceeJesMe Deens DeeefCe ¢ee Gheemevee efJeOeerceOÙes 24 ÛeÛexme Deensle. ner ÛeÛexme ke@âLeefuekeâ Deensle DeeefCe SkeâceskeâebMeer Skeâ¤he Deensle DeeefCe meJe& ÛeÛexme heesheÛee DeefOekeâej ceevÙe keâjleele. DeeheCe heenelees keâer, ØelÙeskeâ ÛeÛe& JesieJesieàÙee meebmke=âeflekeâ heeÕe&Yetceerletve Deeuesues Deens. ner ÛeÛexme he=LJeerÛÙee keâeveekeâesheNÙeebletve Ùesleele, lejerner meieUer 24 ÛeÛexme SkeâÛe ke@âLeefuekeâ efJeÕeeme ceevÙe keâjleele DeeefCe meele mee›eâeceWles, heesheÛee DeefOekeâej Je ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&ÛÙee ce@pesmšsefjÙegceves heefjYeeef<ele kesâuesues efmeæeble DeeefCe [e@iceepe heeUleele. efJeÕeeme SkeâÛe; heCe ne efJeÕeeme meepeje keâjCÙeeÛeer heæle ØelÙeskeâ ÛeÛe&ceOÙes JesieUer Deens. ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&ceOÙes efJeefJeOelee Deens DeeefCe lÙee efJeefJeOelesceOetve ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&ves Deeheues SskeäÙe peheues Deens. DeeheCe pejer jesceve ke@âLeefuekeâ Demeuees, lejer Flej 23 ke@âLeefuekeâ ÛeÛexmeÛes cenòJe cees"s Deens, ns DeeheCe ceevÙe kesâues heeefnpes, keâejCe ner ÛeÛexme ke@âLeefuekeâ Deensle DeeefCe lÙeebÛeer meJe& efMekeâJeCe ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&uee Oe¤ve Deens, Heâkeäle efJeOeer meepeje keâjCÙeeÛeer heæle JesieJesieUer Deens. ÛeÛe&ÛÙee FeflenemeeceOÙes yeNÙeeÛe heesheveer hetJexkeâ[erue ÛeÛexmeÛes cenòJe DeOeesjsefKele kesâues Deens. heeshe lesjeJes efueDees lÙeebÛÙee Øesef<eleerÙe he$eeletve meebieleele, ‘‘hetJexkeâ[erue ÛeÛexme DeeheuÙeeuee efouesuÙee DelÙeble ØeeÛeerve mce=leeRcegUs mebhetCe& ef¡emleer peieleele JewYeJe DeeefCe Deeoj mJeerkeâejCÙeeme hee$e Deensle. keâejCe peieeÛÙee ¢ee YeeieeleÛe osJeeÛÙee meJe& ØekeâejÛÙee Ùeespevesvegmeej ceeveJeeÛÙee leejCeemee"er heefnueer ke=âleer meg¤ Peeueer. ¢ee ÛeÛexmeveer PeheešŸeeves Deeheues HeâU efoues : je°^ebvee KeNÙee efJeÕeemeeÛee GheosMe Je efJeÕeemeemee"er jkeälemee#eerlJe. heefJe$elesÛee ceefncee KeNÙee DeLee&ves ØeLece ÙesLes Hegâueuee. ¢ee ÛeÛexmeveer Deecnebuee leejCeeÛÙee HeâUebÛee heefnuee Deevebo efouee…’’ (Orientalium Dignitas, para 1). efÉleerÙe Jn@efškeâve Oece&heefj<eo hetJexkeâ[erue ÛeÛexmeÛes cenòJe ceevÙe keâjleevee meebieles keâer, ‘‘ke@âLeefuekeâ ÛeÛe& hetJexkeâ[erue ÛeÛexmeÛÙee mebmLee, Gheemevee efJeOeer, Oeeefce&keâ hejbheje DeeefCe ef¡emleer peerJeveeÛÙee ØemLeeefhele ØeLeebÛee Kethe Deeoj keâjles, keâejCe lÙeebÛÙeeceOÙes, lÙeebÛÙee DeeojCeerÙe ØeeÛeervelesmee"er les pemes JesieUs Deensle, lesLes Øesef<eleebkeâ[tve efheleecenebÛÙee ceeOÙeceeletve osCÙeele Deeuesueer hejbheje mhe°heCes efometve Ùesles’’ (Orientalium Ecclesiarum 1Church). meble heeshe efÉleerÙe pee@ve hee@ue oesvner hejbhejebÛÙee (West & East) SskeäÙeeefJe<eÙeer yeesueleevee meebieleele keâer, ‘‘oesvner hejbheje Skeâe Mejerjeleerue oesve HegâhHegâmes Deensle DeeefCe ÛeÛe&ves efleÛÙee oesvner HegâhHegâmeebveer Õeeme Iesleuee heeefnpes (Ut Unum Sint 54). hetJe& DeeefCe heef§ece ns SkeâeÛe MejerjeÛes (ÛeÛe&Ûes) Yeeie Deensle, cnCetveÛe mebhetCe& ke@âLeefuekeâ ÛeÛe&ves oesvner hejbhejebceOetve efceUeuesuÙee osCeiÙeebÛee mJeerkeâej keâ¤ve SkeâceskeâebÛee Deeoj kesâuee heeefnpes.