सुवार्ता

  – mš@vueer ieesvmeeueefJeme, heehe[er
 
 (heehe[er, JemeF& ÙesLeerue ke=âheeceelee cenecebefoj – DeJej ues[er Dee@Heâ «esme keâefLe[^ue – 3 veesJnWyej 2024 jespeer 450Jee JeOee&heve meesnUe meepeje keâjerle Deens. lÙeeefveefceòeeves…)
 
 DeJej ues[er Dee@Heâ «esme keâefLe[^ue ns keâe‰efMeuhes, keâe‰cetlÙee&, efYebleerJejerue hesvšeRipe Je mLeehelÙekeâuesÛee DeefYepeele Jeejmee ueeYeuesues hegjeleve ef¡emleer Gheemevee cebefoj Deens.
 Fefleneme
 iegpejele-JemeF&keâj meòee DemeuesuÙee yeneotjMeneÛee hee[eJe keâ¤ve heesleg&ieerpeebveer 23 ef[meWyej 1534 jespeer JemeF& leeyÙeele Iesleueer. heesleg&ieerpeebyejesyej ÙegjesheerÙe osMeebletve pespJeerš, øeâeefvmemkeâve, [e@efceefvekeâve Je DeiemleerefveÙeve DeMee Ûeej MeeKeebleerue ef¡emleer OeceexheosMekeâ JemeF&le Deeues. ÙeLeeJekeâeMe lÙeebveer JemeF& efkeâuuÙeele meele ef¡emlecebefojs GYeejueer (lÙeebhewkeâer YeejleerÙe hegjeleòJe KeelÙeeves og®mle kesâuesueer nesueer vesce ÛeÛe& Je meWš De@vLeveerpe ÛeÛe& ner oesveÛe ef¡emlecebefojs Deepe keâenerMee megefmLeleerle Demetve yeekeâer meJe& veeceMes<e nesCÙeeÛÙee DeJemLesle Deensle). lÙeeveblej efkeâuuÙeeÛÙee yeensj efvece&U (1558), meeb[esj (1566), DeeieeMeer (1568), veboeKeeue (1573) Je 1574 meeueer heehe[eruee ke=âheeceelee cebefoj GYeejCÙeele Deeues.
 ÙesLeerue mLeeefvekeâ efnbot, cegmueerce Je Skeâe heesleg&ieerpe JÙekeäleerves ¢ee cebefojemee"er peeiee Je oesve heesleg&ieerpe efJeOeJeebveer DeeefLe&keâ ceole efouÙeeÛes meebefieleues peeles. Gòej-oef#eCeeefYecegKe Demeuesues les ÛeÛe& 1679 meeueer Dejyeebveer uegšCÙeeÛee-peeUCÙeeÛee ØeÙelve kesâuee neslee. lÙeecegUs 1865 meeueer efJeÅeceeve hetJe&-heef§eceeefYecegKe ÛeÛe& GYeejCÙeele Deeues. cetUÛÙee pegvÙee JeemletÛesner keâeueeblejeves vetleveerkeâjCe keâjCÙeele Deeues. lÙee ueneve cebefojele Deelee ueekeâ[ele Ie[Jeuesueer, neleele ÙesMetyeeU Oejuesueer ceefjÙee ceelesÛeer DeemevemLe Øeeflecee efJejepeceeve Deens. ner keâe‰Øeleercee JemeF&ÛÙee efkeâuuÙeeleerue ÛeÛe&ceOetve DeeCeuesueer Deens.
 1739 meeueer heesleg&ieerpe iesuÙeeveblej ieesJee, oceCe ÙesLeerue Oece&ieg¤ JemeF&leerue ÛeÛexmeceOetve keâeÙe&jle nesles. nUtnUt mLeeefvekeâ Oece&ieg¤bveer lÙeebÛeer peeiee Iesleueer. 1998 meeueer JemeF& Oece&ØeebleeÛeer mLeehevee PeeuÙeeveblej JemeF&Ûes megheg$e efyeMehe ([e@.) Lee@ceme [eyejs ¢eebÛeer JemeF&Ûes heefnues efyeMehe cnCetve efveÙegkeäleer keâjCÙeele Deeueer DeeefCe ke=âheeceelee cebefojeuee ‘cenecebefoj-keâefLe[^ue’ ne opee& osCÙeele Deeuee.
 ÛeÛe&Ûeer Jeemlet
 ns ÛeÛe& keâeUeÛes DeeIeele meesMeerle GYes Demeues lejer ieUkesâ Úhhej, peerCe& Peeuesueer ueekeâ[s, Kejeye PeeuesuÙee efYebleer, keâcekegâJele yeveuesueer cegKÙe Jesoer, Tve-heeJemeeÛÙee ceeNÙeeves efPejefPejerle Peeuesuee oMe&veer Yeeie DeeefCe yesue še@JejÛeer leele[erves og®mleer keâjCÙeeÛeer efveleeble iejpe nesleer. ner hegjeleve Jeejmee-Jeemlet DemeuÙeeves MeemekeâerÙe hejJeeveiÙeebÛes meJÙeehemeJÙe KetheÛe efkeâÛekeâš nesles. ns kesâJeU vetleveerkeâjCe veJnles; lej JeemletÛÙee cetU ¤heele efkebâefÛelener yeoue ve keâjlee lÙeeÛeer og®mleer-peerCeexæej keâjeÙeÛee neslee. ‘HesâLeHetâue št oer Deesefjefpeveue’ ¢ee leòJeeuee peeietve cegbyeF&Ûes ceevÙeleeØeehle Je KÙeeleveece Jeejmee-JeemlegefJeMeejo n@vmeueer uesefJeme Je lÙeebÛÙee menkeâeNÙeebveer DeeheuÙee iegCeJeòeehetCe& keâeceeves ns DeeJneve hetCe&lJeeme vesues. cegKÙe ueekeâ[er JesoerÛes cepeyegleerkeâjCe, lÙeeJejerue keâueekegâmejerJej Ûe{Jeuesuee PeUeUlee megJeCe&JeKe& ner peieodefJeKÙeele keâe‰efMeuhekeâej efmekeäJesje yebOet ¢eebÛeer Depees[ keâejeefiejer cnCeeJeer ueeiesue.
 Ye[keâheCee šeUtve ÛeÛe&ÛÙee Deeleerue Je yeensjerue Yeeieemee"er Jeehejuesuee meewcÙe heeb{je jbiener DemeeÛe ves$emegKeo Deens. ¢eeletve DeefYepeele meeQoÙe& Je ceebieuÙeeÛee ØelÙeÙe Ùeslees. keâeUeÛeer iejpe DeesUKetve mebhetCe& ÛeÛe&mee"er meewj Tpee& Øekeâuhe keâeÙee&efvJele keâjCÙeele Deeuee Deens.
 oie[-efJešebÛÙee, ÛegvÙeele yeebOeuesuÙee pee[pet[ efYebleer, ueekeâ[er legUÙee Je keâewuee¤ Úhhej Demeuesueer ÛeÛe&Ûeer osKeCeer Jeemlet mLeehelÙekeâuesÛee Gòece vecegvee Deens. jmlÙeeueieleÛÙee keâceeveerKeeuetve ØeJesMe keâjleeÛe DeeheCe ÛeÛe&ÛÙee efJemleerCe& ØeebieCeele Ùeslees. GpeJeerkeâ[s ceefnjheer ÛeewLeNÙeeJej ›etâme Deens. [eJÙee neleeuee cetUÛes Úesšs osTU efomeles. lÙeeheg{s veJÙeeves GYeejuesuee OeJeueJeŒeebefkeâle heefJe$e ceefjÙesÛee 18 Hegâšer hegleUe YeeefJekeâebÛes peCet mJeeiele keâjleevee efomelees.
 osJeUeuee leerve ueekeâ[er ojJeepes Deensle. cegKÙe ØeJesMeÉej megceejs 12Hetâš GbÛe Demetve efleLes GYes jeefnuÙeeJej ÛeÛe&ÛÙee mebhetCe& DebleYee&ieeÛes efJeueesYeveerÙe oMe&ve Ie[les. [eJeer-GpeJeerkeâ[Ûes oesvner ojJeepes cegKÙe ojJeepeentve GbÛeerves Lees[s keâceer Deensle. ÛeÛe&ÛÙee yee¢e oMe&veer efYebleerJej ojJeepÙeebÛÙee yeepetuee mene-mene Demes yeeje mlebYe, lemesÛe JejÛÙee Yeeieelener ØelÙeskeâer mene-mene ÛegvÙeele Ie[efJeuesues mlebYe efomeleele. les ef¡emleeÛÙee yeeje Øesef<eleebÛes Øeleerkeâelcekeâ efÛevn DemeuÙeeÛes meebefieleues peeles. ¢eeÛe oMe&veer YeeieeÛÙee Deieoer Jej oesvner yeepetbvee Iebše ceveesjs (yesue še@Jeme&) Demetve [eJeerkeâ[ÛÙee ceveesNÙeeJej ÛeÛe&yesue (1905) Deens. ¢ee IebšsÛee efveveeo oesve efkeâueesceeršj otjheÙeËle Ssketâ Ùeslees.
 ØeJesMeÉejeletve osJeUele heeTue šekeâleeÛe [eJeerkeâ[ÛÙee efYebleerle Jej yemeJeuesues DeJee{JÙe ueekeâ[er ØeJeÛeveheer" efomeles. lÙee keâeUer Jeerpe Je OJeveerØe#esheCe JÙeJemLee vemeuÙeeves Oece&ieg¤ ÛeÛe&ÛÙee ceOÙeJeleea Yeeieele DemeuesuÙee ¢ee ØeJeÛeveheer"ele GYes jentve ØeJeÛeve osle. ns ØeJeÛeveheer" meesvesjer jbieeleerue Jesueer-HegâueebÛÙee ve#eeroej keâueekegâmejerves ce{Jeuesues Deens.
 [eJeer-GpeJeerkeâ[ÛÙee oesvner efYebleeRÛÙee TOJe&Yeeieer oesve osJeotleebÛÙee ueekeâ[er Øeeflecee efYebleerle Dee[JÙee yemeJeuÙee Deensle. peceuesuÙee YeeefJekeâebvee heentve DelÙeevebefole PeeuÙeeÛee YeeJe lÙeebÛÙee ÛesnNÙeeJej Øeleerle neslees.
 osJeUele Deieoer meceesj ÚleeheÙeËle heesnesÛeuesueer, megJeCe&meepe OeejCe kesâuesueer YeJÙelece cegKÙe Jesoer Je efleÛÙee [eJeer-GpeJeerkeâ[s efleÛÙeehes#ee ueneve oesve GheJesoer Deensle. osJeUele kegâ"sner yemeuees lejer ¢ee eflevner Jesoer DeeheuÙee vepejsÛee DeJekeâeMe Ye¤ve šekeâleele. eflevner Jesoer hetCe&le: ueekeâ[er Demetve lÙeebJejerue met#ceeflemet#ce keâueekegâmej, JesueeRveer ce{Jeuesues mlebYe, efMejesYeeieer Demeuesuee ›etâme ¢eebÛÙee DeejsKeveele Deieoer meeÛÙeeletve keâe{uÙeemeejKeer Skeâceevelee Deens. keâejeefiejebveer ns keâe‰efMeuhe Ie[Jeleevee peer keâueelcekeâlee Je meHeâeF&oejheCee oeKeJeuee Deens, les heentve Lekeäkeâ JneÙeuee nesles. ¢ee eflevner JesoeRÛes mebjsKeve pÙee keâuhekeâlesves kesâues Deens – cnCepesÛe cegKÙe Jesoer Lees[er DebleYee&ieele, oesvner GheJesoer lÙeentve heg{erue Yeeieele – lÙeecegUs eflevner JesoeRÛeer YeJÙelee Je meeQoÙe& ke@âcesNÙeeletve heeefnuÙeemeejKes DeeheuÙee vepejsle "meles.
 cegKÙe JesoerÛÙee ceOÙeYeeieer Meer<e&mLeeveer Oece&«eeceeÛeer DeeßeÙeoeleer ke=âheeceelee ceefjÙesÛee ÙesMetyeeUeuee Oejuesuee hetCee&ke=âleer GYee hegleUe ue#e JesOetve Ieslees. lÙeeÛÙee efMejesYeeieer leer ‘mJeiee&Ûeer jeCeer’ cnCetve oesve osJeotle megJeCe&cegkegâš Oe¤ve GYes Deensle. oMe&veer YeeieeØeceeCesÛe ÙesLesner hegleàÙeeÛÙee oesvner yeepetuee keâesjerJekeâece kesâuesues ØelÙeskeâer mene ueekeâ[er Keebye Deensle. [eJeerkeâ[ÛÙee GheJesoerJej ÙesMet, lej GpeJeerkeâ[ÛÙee GheJesoerJej ÙesMetÛes efhelee meble peesmesHeâ ¢eebÛes hegleUs Deensle. ¢ee eflevner Jesoer JemeF& efkeâuuÙeeletve DeeCetve lÙeebÛeer FLes hegvemLee&hevee kesâuesueer Deens. cegKÙe JesoerÛÙee ØeJesMe keâceeveerJej ceefjÙesÛÙee peerJeveeleerue cenòJeeÛes šhhes ke@âvJnemeJej efÛeleejues Deensle. ns Dee@F&ue hesefvšbie efÛe$ekeâej je@pej efmejspees ¢eebÛÙee kegbâÛeuÙeeletve meekeâejues Deens. megceejs 100Hetâš GbÛeerJej Demeuesues keâewuee¤ Úhhej Je SketâCe meele ojJeepÙeebcegUs ¢ee cebefojele vesnceerÛe DeeuneooeÙekeâ ieejJee Ye¤ve jeefnuesuee Demelees.
 ¢eeefMeJeeÙe Gòejskeâ[erue Jnjeb[Ÿeele Demeuesueer meble ceeÙekeâueÛeer YeJÙe ueekeâ[er hegleUe, meble efhešj Je hee@ue ¢eebÛes hetCee&ke=âleer ueekeâ[s hegleUs Je Oece&ieg¤bÛÙee Yeespeveie=neleerue ØeYet ÙesMet efMe<Ùeebmen DeKesjÛes Yeespeve Iesle Demeuesueer keâe‰ keâueeke=âleer DeMee ogceeaU ÛeerpeJemlet ¢ee pegvÙee cebefojele ßeæsÛee "sJee cnCetve peleve keâ¤ve "sJeuesuÙee Deensle.
 Jee{lÙee ueeskeâmebKÙesuee osJeeueÙe Dehegjs he[t ueeieuÙeeveblej DeeOeer Gòejskeâ[s (1966) Je veblej oef#eCeskeâ[s (1995) Demee lÙeeÛee ›etâmeeke=âleer efJemleej keâjCÙeele Deeuee. Deepe ¢ee cenecebefojeÛes cegKÙe hegjesefnle Heâeoj pee@ve Heâjieespe, lÙeebÛes meeneÙÙekeâ Heâeoj De@C[^Ÿet je@ef[^ipe, Heâeoj Yet<eCe keâesUer, Heâeoj efkeâjCe ueesheerme Je Heâeoj efmePej [eyejs, keâe@vJnWšceOeerue 26 Oece&Yeefieveer Je ØeehebefÛekeâ YeeefJekeâebÛÙee menkeâeÙee&ves ne Ssefleneefmekeâ Jeejmee efveiegleerves meebYeeUerle Demetve Oece&«eecemLeebÛÙee ßeæeyeebOeCeeryejesyejÛe lÙeebÛes meeceeefpekeâ Je Mew#eefCekeâ GVeÙeve Ie[Jetve DeeCeCÙeemee"er Pešle Deensle.