सुवार्ता

 – Heâe. De@Mueer Yebiee, efJejej
 
 meJeeËmee"er, meceeJesMekeâ DeeefCe meceeve iegCeJeòesÛes efMe#eCe megefveef§ele keâjCes DeeefCe meJeeËmee"er efvejblej DeOÙeÙeveeÛÙee, efMe#eCeeÛÙee mebOeeRvee Øeeslmeenve osCes Ùee Gòegbie Gefö°ebÛÙee hetleeamee"er veJeerve je°^erÙe Mew#eefCekeâ OeesjCe meeoj kesâues iesues Deens. Demee Skeâner ieeJe, hebÛeeÙele, leeuegkeâe efkebâJee efpeune veener efpeLetve metÛevee ceeieJeCÙeele DeeuÙee veenerle. DeMee meJe& metÛevee ue#eele IesTve Deelee MesJešer ns veJeerve je°^erÙe Mew#eefCekeâ OeesjCe 29 peguew 2020 jespeer keWâõerÙe cebef$eceb[Ueves cebpetj kesâuesues Deens.
 Deelee meJe&ØeLece ns Skeâ DeeoMe& Mew#eefCekeâ OeesjCe Deens Ùeeyeeyele Jeeo veener. Ùee OeesjCeeceOÙes DeefleMeÙe Gòece DeeefCe megboj iees°er Deensle. Kethe cesnvele keâ¤ve, efJeÛeej Je efÛebleve keâ¤ve, DeYÙeeme Je mebMeesOeve keâ¤ve, pÙes‰ Je DevegYeJeer ueeskeâebveer ns Mew#eefCekeâ OeesjCe efueefnuesues Deens. Ùee OeesjCeeÛeer pej JÙeJeefmLelejerlÙee DebceueyepeeJeCeer Peeueer lej efMe#eCeeuee veJeerve efoMee efceUsue, DeeheuÙee osMeeuee veJeerve efoMee efceUsue, efMe#eCeeÛee Deeblejje°^erÙe opee& Jee{sue, efJeÅeeLÙeeËÛee meJeeËieerCe efJekeâeme nesCÙeeme ceole nesF&ue, efJeÅeeLÙeeËÛÙee keâewMeuÙeebvee Ûeeuevee efceUsue, efJeÅeeLÙeeËvee JÙeeJemeeefÙekeâ efMe#eCe MeeUsceOÙesÛe efceUsue, mebhetCe& hejer#ee heæleer, MeeuesÙe efvekeâeue heæleer, efMe#ekeâ DeefYe®Ûeer yeouesue, MeeUe ieUleerÛes ØeceeCe Kethe keâceer nesF&ue.
 MeeuesÙe efMe#eCe, efMe#ekeâ ØeefMe#eCe, cetuÙeebkeâve heæleer, hee"Ÿehegmlekesâ, DeOÙeÙeve DeOÙeeheveele leb$e%eeveeÛee Jeehej, ÙeebceOÙes Ùee OeesjCeecegUs Deecetuee«e yeoue Ie[tve ÙesCes DeefYeØesle Deens.
 OeesjCeeÛeer DebceueyepeeJeCeer
 meJe&ØeLece Deeheues DeeojCeerÙe hebleØeOeeve Ùeebveer peguew 2021 ceOÙes Ieesef<ele kesâues Deens keâer YeejleerÙe mJeeleb$ÙeeÛÙee 75JÙee Je<ee&efveefceòe cnCepes 2022ceOÙes Mew#eefCekeâ OeesjCeeÛÙee DebceueyepeeJeCeeruee meg®Jeele nesCeej Deens.
 lÙeeveblej OeesjCeeceOÙes meebefieleuÙeeØeceeCes ØelÙeskeâ jepÙe pÙes‰ Je DevegYeJeer ueeskeâebÛÙee meefceleer vescetve DebceueyepeeJeCeeruee meg®Jeele keâjleerue. lÙeeueeÛe Devegme¤ve ceneje°^eceOÙes pÙes‰ MeeŒe%e [e@keäšj jIegveeLe ceeMesuekeâj ÙeebÛÙee DeOÙe#elesKeeueer 'The Task Force for Implementation of NEP 2020' ner meefceleer mLeeheve keâjCÙeele Deeueer. ¢ee meefceleerves Dee@keäšesyej 2020 les petve 2021 Demee DeYÙeeme keâ¤ve 15 mehšWyej 2021 jespeer Deeheuee 90 heeveebÛee DenJeeue meeoj kesâuesuee Deens. Deelee ner meefceleer DeeefCe Ùeeleerue Ghemeefceleer Ùee OeesjCeeceOeuee Skeâ Skeâ Ieškeâ efkebâJee cegöe DebceueyepeeJeCeer keâjCÙeeefJe<eÙeer šhhÙeešhhÙeeves MeemekeâerÙe heefjhe$ekeâ keâe{leerue DeeefCe lÙee lÙee Yeeieeleerue Mew#eefCekeâ DeefOekeâejer lÙee heefjhe$ekeâeÛeer DebceueyepeeJeCeer keâjleerue, DeMeer ner Øeef›eâÙee Demesue. GoenjCeeLe& hetJe& ØeeLeefcekeâ Deelee mejkeâejÛÙee DeKelÙeejerle Deeuesueer Deens. lej pesLes hetJe& ØeeLeefcekeâ MeeUe veenerle lesLes meg¤ keâjeÙeÛeer keâe? lÙeemee"er efMe#ekeâ keâesCe osCeej? Hebâ[ keâesCe osCeej? heeÙeeYetle Yeeweflekeâ megefJeOee (Infrastructure) keâesCe osCeej? ÙeebefJe<eÙeer meKeesue ceeefnleer heefjhe$ekeâeÉejs efoueer peeCeej Deens. ceOÙe ØeosMe DeeefCe keâvee&škeâ Ùee jepÙeebceOÙes DebceueyepeeJeCeeruee meg®Jeele Peeuesueer Deens. Deelee efJeMes<e keâ¤ve MeeUebmee"er kegâ"uÙee iees°eRÛeer DebceueyepeeJeCeer nesCeej les yeIet Ùee :-
 veJeerve jÛevee
 hetJeeaÛeer 10±2 ner jÛevee peeTve MeeuesÙe efMe#eCeeÛeer 5±3±3±4 DeMeer jÛevee ÙesCeej. leerve Je<ex hetCe& PeeuÙeeJej cegueeÛes efMe#eCe meg¤ nesF&ue.
 heefnueer heeÙejer – heeÙeeYetle mlej (Foundation Stage)
 ner heeÙejer 5 Je<eeËÛeer Demesue. ÙeeceOÙes oesve Yeeie Demeleerue heefnueer leerve Je<e& DebieCeJee[er (JeÙe 3 les 6 Je<e&) veblejÛeer oesve Je<e& ØeeÙecejer (JeÙe 7 les 8 Je<e&)
 DeeheuÙeeuee ceenerle Deens, heefnuÙee Je<eea MeeUsle Ùesleevee cegueb j[le j[le Ùesleele. lÙeebvee Dees{tve leeCetve DeeCeeJeb ueeieleb. meefceleerÛes cnCeCes Deens keâer heefnueer leerve Je<e& veme&jer les efmeefve. kesâ.peer. cegueb Deieoer Deeveboeves DeeefCe Glmeeneves MeeUsle Deeueer heeefnpesle. cnCetve heefnueer leerve Je<ex cegueebvee Heâkeäle KesUebceOetve efMe#eCe efoues peeCeej. kegâ"uÙeener ØekeâejÛeer hejer#ee nesCeej veener. ØeeOeevÙeeves ueJeefÛekeâ yenghewuet, yengmleefjÙe, KesUebJej DeeOeeefjle (play-based), ke=âleer DeeOeeefjle (activity-based) DeeefCe efpe%eemee DeeOeeefjle efMe#eCeeÛee meceeJesMe Demesue. MeeUe cnCepes cegueebvee Deieoer IejÛÙeemeejKebÛe Jeešueb heeefnpes Demes JeeleeJejCe leÙeej kesâues peeCeej.
 mebMeesOeveeDebleer efmeæ Peeues Deens keâer cegueebÛÙee 85³ ceWotÛeer Jee{ ner mene Je<ee&heÙeËle nesles cnCetve Ùee HeâeTb[sMeve mšspeÛÙee heeÛe Je<eeËceOÙes play-based, activity-based ves cegueebÛÙee JesieJesieàÙee keâewMeuÙeebÛee efJekeâeme kesâuee peeCeej. ¢ee mšspeceOÙes heefnueer DeeefCe ogmejerueemegæe hejer#ee nesCeej veenerle. Ùee mšspeceOeerue efMe#ekeâebvee JesieUs ØeefMe#eCe efoues peeF&ue. efMe#ekeâebvee Kethe veeJeervÙehetCe& jentve cegueebceOÙes DeeJe[ efvecee&Ce keâjeJeer ueeiesue. leerme cegueeceeies Skeâ efMe#ekeâ Demes ØeceeCe Demesue.
 ogmejer heeÙejer – hetJee&OÙeÙeve mlej
 ner heeÙejer leerve Je<ee&Ûeer Demesue. FÙeòeer eflemejer les heeÛeJeer, JeÙe 8 les 11 Je<e&. Ùee heeÙejerceOÙes cegKÙelJes mebJeeoelcekeâ keâewMeuÙe efMekeâJeCÙeeJejleer Yej efouee peeF&ue. DeYÙeemeeØeceeCes JeÙe Je<e& 8 les 11 ceOÙes cegueebÛeer ceele=Yee<esceOetve efMekeâCÙeeÛeer #ecelee DeefleGÛÛe Demeles, cnCetve ceele=Yee<esceOetve efMekeâJeCÙeeJejleer Deceehe Yej efouee peeCeej. efpekeâ[s MekeäÙe nesle Demesue eflekeâ[s keâceerle keâceer heeÛeJeerheÙeËle ceeOÙece ns ceele=Yee<ee DemeeJes, DeMeer efMeHeâejme keâjCÙeele Deeueer Deens. heCe leMeer mekeäleer cee$e kesâueer peeCeej veener. cnCetve MeeUsÛes ceeOÙece pejer FbefiueMe Demesue DeeefCe SKeeÅee efJeÅeeLÙee&uee lÙeeÛÙee ceele=Yee<esceOetve efMekeâCÙeeÛeer FÛÚe Demesue lej lees menpe efMeketâ Mekeâlees.
 ¢ee mšspeceOÙes ef$eYee<ee met$e Demesue. FbefiueMe, ceele=Yee<ee ceje"er DeeefCe je°^erÙe Yee<ee efnboer. Ùee heeÙejerceOÙes cegueebÛÙee hejer#ee nesleerue.
 eflemejer heeÙejer – hetJe& ceeOÙeefcekeâ mlej (Middle Stage)
 ner heeÙejer osKeerue leerve Je<eeËÛeer Demesue. FÙeòee meneJeer les Dee"Jeer, JeÙe 11 les 14 Je<e&. ¢ee heeÙejerÛeb cegKÙe JewefMe°Ÿe cnCepes cegueebmee"er JesieJesieàÙee ØekeâejÛÙee JÙeeJemeeefÙekeâ keâueebÛes efMe#eCe meg¤ kesâues peeCeej. jepÙe DeeefCe mLeeefvekeâ mecegoeÙeeves "jJeuesuee DeeefCe mLeeefvekeâ keâewMeuÙe iejpeebJej DeeOeeefjle Skeâ cepesoej DeYÙeeme›eâce efJeÅeeLÙeeËvee efveJe[eÙeÛee Deens, pÙeecegUs Plumber, Electrician, Local Art, Music, Agriculture, Business, Sports, Carpentry, Different Crafts ÙeebmeejKÙee cenòJehetCe& JÙeeJemeeefÙekeâ keâueebÛee ØelÙe#e DevegYeJe efceUsue DeeefCe keâeceebÛeer heenCeer keâjlee ÙesF&ue. hebÛeJeeef<e&keâ Ùeespevee 2012 les 2017 ¢eebÛÙee meJex#eCeevegmeej 19 les 24 Ùee JeÙeesiešeleerue Heâkeäle 5³ cegueebveer Vocational Education Iesleues. lesÛe USA ceOÙes 52³, pece&veerceOÙes 75³ DeeefCe meeTLe keâesefjÙeeceOÙes 96³ cnCetve 2025 heÙeËle 50³ efJeÅeeLÙeeËvee Vocational Courses Ûes Exposure ÅeeÙeÛes DeMeer meefceleerÛeer Dehes#ee Deens. SJe{sÛe veener lej JÙeeJemeeefÙekeâ efMe#eCe ns efMe#eCeeÛÙee cegKÙe ØeJeenele DeeCeues peeCeej. cnCepesÛe les DeYÙeeme›eâceeÛee Yeeie DemeCeej. lÙeemee"er iegCe efoues peeCeej. Ùee heeÙejerceOÙes ogmeje cenòJeeÛee cegöe cnCepes cegueebvee keâe@chÙegšj mee@HeäšJesDej, keâes[eRie Jeiewjs efMekeâJeeÙeuee meg®Jeele kesâueer peeCeej. lemesÛe Ùee heeÙejerceOÙes cegueebvee efJe<eÙe efveJe[erceOÙes Yejhetj mJeeleb$Ùe efoues peeCeej. efJeÅeeLÙee&uee Skeâ YeejleerÙe Yee<ee IÙeeJeer ueeiesue. GoenjCeeLe& mebmke=âle, Got& Jeiewjs… cnCepes FbefiueMe, ceele=Yee<ee DeeefCe Skeâ YeejleerÙe Yee<ee. Ùee heeÙejerceOÙes cegueebmee"er hejer#ee nesCeej.
 ÛeewLeer heeÙejer – ceeOÙeefcekeâ mlej (Secondary Stage)
 ner heeÙejer Ûeej Je<eeËÛeer DemeCeej. FÙeòee veJeJeer les yeejeJeer. JeÙe 14 les 18Je<e&. Ùee heeÙejerceOeueer meieàÙeele cenòJeeÛeer iees° cnCepes Deeš&dme, keâe@ceme&, meeÙevme DeMeer kegâ"ueerner MeeKee vemeCeej. efJeÅeeLeea lÙeeuee pees efJe<eÙe DeeJe[lees lees IesT Mekesâue. Goe. DekeâeTbšyejesyej efpeDee@«eeHeâer, yeeÙeesuee@peer efkebâJee ce@Lmeyejesyej efnmš^er, efnboer Jeiewjs.
 FLes me$eeØeceeCes hejer#ee nesleerue DeeefCe Heâkeäle hejer#esÛÙee JesUsuee one-hebOeje efoJeme DeYÙeeme keâjeÙeÛee, hee"eblej keâjeÙeÛeb DeeefCe hejer#ee ÅeeÙeÛeer ner heæleer keâe{tve šekeâueer peeF&ue. lÙeeSsJepeer mebhetCe& Je<e&Yej efJeÅeeLÙeeËÛes meJeeËieerCe cetuÙeebkeâve ner heæle ÙesF&ue.
 Sme.Sme.meer. Je SÛe.Sme.meer. yees[& hejer#ee jenleerue, heCe ¢ee hejer#ee mebhetCe&heCes efjHeâe@ce& kesâuÙee peeleerue. keâesefÛebie keäueemesmeÛeer iejpe DeeefCe hee"eblej Ùee iees°er keâe{tve šeketâve cegueebÛÙee #ecelee Je ÙeesiÙelesÛeer heejKe (core capacities, competencies, critical thinking, comprehensive learning) ÙeebJej efJeMes<e Yej efouee peeF&ue. efJeÅeeLÙeeËvee SkeâeÛe Je<eea oesveoe hejer#ee ÅeeÙeuee mebOeer efceUsue. Skeâoe cegKÙe hejer#ee DeeefCe lÙeeveblej pÙee efJeÅeeLÙeeËvee ßesCeermegOeej keâjCÙeemee"er hegvne hejer#ee ÅeeÙeÛeer Demesue les osT Mekeâleele. Ùee heeÙejerceOÙes cegueb SKeeoer hejkeâerÙe Yee<ee (Heâe@jsve ueBiJespe) efMeketâ Mekeâleele.
 heoJeer Je heoJÙegòej (Graduation and Post-Graduation)
 lemesÛe heoJeer (Graduation) Deelee leerve Je<eeËÛee meueie keâesme& jenCeej veener, lej ØelÙeskeâ Je<e& JesieUb DemeCeej. heefnueb Je<e& hetCe& kesâuÙeeveblej Certificate efceUCeej. ogmejs Je<e& hetCe& kesâuÙeeveblej Diploma efceUCeej, eflemejs Je<e& hetCe& kesâuÙeeveblej Degree efceUCeej DeeefCe ÛeewLes Je<ex hetCe& kesâuÙeeveblej research efceUCeej. ÙeeÛee DeLe& mecepee Skeâ Je<ee&veblej cnCepes Heâkeäle Certificate keâ¤ve legcner mees[ueb lej pesJne legcner hejle ÙesCeej lesJne legcneuee heefnueb Je<e& hegvne keâjCÙeeÛeer DeeJeMÙekeâlee veener lej legcner Diploma mee"er ØeJesMe IesCeej DeeefCe heoJÙegòej heoJeer (Post-Graduate) mee"er pÙeebveer leerve Je<ee&Ûes graduation kesâuesues Deens lÙeebvee oesve Je<eeËÛes Post Graduation Demesue DeeefCe pÙeebveer Ûeej Je<eeËÛes graduation kesâuesues Deens lÙeebvee Skeâ Je<ee&Ûes post -Graduation Demesue.
 Ùee OeesjCeeceOeerue keâener cenòJeeÛes cegös
 1) efveOeer : Deieesoj efMe#eCeeJejleer GDP Ûee 4.1³ SJe{eÛe efveOeer KeÛe& JneÙeÛee Deelee GDP Ûee 6³ SJe{e efveOeer efMe#eCeeJej KeÛe& nesCeej.
 2) meJe&meceeJesMekeâ, meJeeËkeâefjlee, meceeve DeeefCe ueJeefÛekeâ : efJeÅeeLÙeeËvee efJe<eÙe efveJe[erÛes mJeeleb$Ùe jenerue. ngMeej, keâceer ngMeej Demee efJeÅeeLÙeeËceOÙes Yeso veener.
 3) keâewMeuÙes Je keâueeiegCe ÙeebÛee efJekeâeme : efJeÅeeLÙeeËÛeer keâewMeuÙes Je keâueeiegCe ÙeebÛee efJekeâeme keâjCÙeeJejleer Yej osCÙeele Deeuesuee Deens. lÙeebÛÙee keâewMeuÙeeØeceeCes lÙeebvee efMe#eCe efceUeJes DeMeer Dehes#ee Deens. efJeMes<ekeâ¤ve SkeâefJemeeJÙee Melekeâeleerue keâewMeuÙe Goe. Personality, Confidence, Self-Development, Communication, Leadership, Negotiation, Presentation Jeiewjs. ØelÙeskeâ efJeÅeeLÙee&ves MeeUsle efveoeve Skeâlejer keâewMeuÙe efMekeâues heeefnpes ÙeeJej Yej Demesue. Vocational Courses ceOetve lÙeebÛÙee keâewMeuÙeebÛee efJekeâeme keâ¤ve efJeÅeeLÙeeËvee peerJeveemee"er, YeefJe<Ùeemee"er keâefjDejmee"er leÙeej keâjCÙeeme ceole kesâueer peeF&ue DeeefCe efJeMes<e cnCepes DeYÙeeme DeeefCe DeYÙeemeslej Ghe›eâce JÙeeJemeeefÙekeâ DeeefCe Mew#eefCekeâ ØeJeen ¢eebÛÙeeceOÙes keâesCelesner mhe° efJeYeepeve DemeCeej veener.
 DeYÙeeme DeeheuÙeeuee meebielees Deepe 84³ ueeskeâebvee lÙeebÛeb keâece efkebâJee les keâjerle Demeuesuee JÙeJemeeÙe DeeJe[le veener. Ùee Mew#eefCekeâ OeesjCeeÛes Gefö°Ûe Deens keâer meneJeer les oneJeerceOÙesÛe efJeÅeeLÙeeËÛeer DeeJe[ DeesUKetve lÙeeØeceeCes lÙeeuee #es$e efveJe[lee ÙesF&ue. Recognising, identifying and fostering the unique capabilities of each student.
 4) leb$e%eeve (Technology) : leb$e%eeveeÛÙee (Technology) Jeehejeuee Ùee OeesjCeeceOÙes Deceehe cenòJe osCÙeele Deeuesues Deens. peemleerle peemle efJeÅeeLÙeeËvee Technology Ûeer DeesUKe keâ¤ve efoueer peeF&ue. meneJeerheemetveÛe coding, computer software efMekeâJeCÙeeme meg®Jeele nesF&ue. Digitalisation, Artificial intelligence, Machine learning, smart boards, computer knowledge Ùee iees°eRvee Kethe cenòJe efoues peeF&ue. One nation one digital platform cnCetve DIKSHA APP, SWAYAM APP ÙeebÛeer meJe& efJeÅeeLÙeeËvee DeesUKe keâ¤ve efoueer peeF&ue. Virtual labs leÙeej kesâuÙee peeleerue. Online assessment DeeefCe examination ÙeeJej Yej efouee peeF&ue.
 5) MeeuesÙe efvekeâeue : MeeuesÙe efvekeâeue ne yengDeeÙeeceer Øeieleerhegmlekeâ (360 degree) ceOÙes Demesue. efJeÅeeLÙeeËÛes meJeeËieeves cetuÙeceeheve nesF&ue. efJeÅeeLeea mJele: mJele:uee iegCe osCeej, lÙeeÛes efce$e lÙeeuee iegCe osCeej cnCepes lÙeeÛÙee efce$eebyejesyej lÙeeuee Ûeebieues veeles "sJeeJes ueeiesue, lÙeeÛes heeuekeâ lÙeeuee iegCe osleerue, lÙeeÛes efMe#ekeâ lÙeeuee iegCe osleerue DeeefCe ns iegCe Heâkeäle DeYÙeemeeueeÛe vemeleerue lej efJeÅeeLÙeeËÛÙee mebhetCe& Jele&veMewueeruee DeeefCe cetuÙeebvee efoues peeleerue. cnCepesÛe efJeÅeeLÙeeËÛee MeeuesÙe efvekeâeue ne Heâkeäle efJeÅeeLÙeeËÛÙee DeYÙeemeeÛee Deejmee vemesue lej mebhetCe& peerJeveheæleerÛee cnCepes efJeÅeeLÙeeËceOÙes Demeuesueer keâewMeuÙes, keâueeiegCe, cetuÙe DeeefCe efJeÅeeLÙeeËÛeer DeeJe[ ÙeeÛee Deejmee Demesue.
 6. It is not so much of infrastructural change but structural change : cnCepesÛe MeeUsÛeer Fceejle, Jeie&KeesuÙee Jeiewjs DeMee MeeuesÙe Yeeweflekeâ megefJeOee (infrastructure) yeoueCÙeeJejleer Yej veener; lej structural change, cnCepes efMekeâJeCÙeeÛÙee heæleerceOÙes yeoue, DeYÙeeme›eâceeceOÙes yeoue, efJe<eÙeebceOÙes yeoue, efMe#ekeâebÛÙee DeefYe®ÛeerceOÙes yeoue, cetuÙeceeheveeceOÙes yeoue Jeiewjs Dehesef#ele Deens.
 7) MeeUeyee¢e cegues MeesOetve MeeUeieUleer LeebyeJeCes (Dopouts) : DeYÙeeme DeeheuÙeeuee meebielees, heeÛeJeerceOetve 90.9³Ûe cegueb meneJeeruee Ùesleele, lÙeehewkeâer 79.3³ cegueb veJeJeer Je oneJeer hetCe& keâjleele, lÙeehewkeâer Heâkeäle 56.5³Ûe cegueb oneJeer Je yeejeJeer hetCe& keâjleele. National Sample Survey Office (NSSO) ¢eebÛÙee meJexvegmeej 2017-18 ceOÙes JeÙe Je<e& 6 les 17 ceOeerue 3.22 keâesšer cegueb dropout Peeueer. ¢ee Mew#eefCekeâ OeesjCeeÛes OÙesÙe Deens keâer 2030heÙeËle zero dropout lemesÛe Heâkeäle 25³Ûe cegueb GÛÛeefMe#eCe (higher education) Iesleele les ØeceeCe 50³heÙeËle Jee{JeeÙeÛes Deens.
 8) hejosMeer efJeÅeeefhe"ebvee Deeceb$eCe : yeensjÛÙee 50 efJeÅeeefhe"ebvee Yeejleele Deeceb$eCe kesâues peeF&ue. lÙeecegUs lÙeebÛÙeeMeer mheOee& keâjCÙeemee"er YeejleerÙe efJeÅeeefhe"ebÛee osKeerue opee& Jee{sue.
 9) School Clubbing / School Cluster : ns Meyo OeesjCeeceOÙes Kethe JesUsuee Deeuesues Deensle. keâener ef"keâeCeer Skeâceskeâebkeâ[tve resouces, experts, courses share keâjCÙeemee"er heeÛe-mene MeeUe club kesâuÙee peeleerue, cnCepes Skeâceskeâebvee lÙeeÛee HeâeÙeoe nesF&ue. lemesÛe keâener ef"keâeCeer vocation courses, coding Je keâener veJeerve efJe<eÙe efMekeâJeCÙeemee"er efMe#ekeâ efceUCes keâ"erCe peeF&ue DeMee JesUsuee MeeUe Club keâ¤ve ne ØeMve mees[Jelee ÙesF&ue.
 10. yengYee<eeJeeo : ¢ee Mew#eefCekeâ OeesjCeeceOÙes ceele=Yee<esletve efMekeâJeCÙeeJejleer Kethe Yej osCÙeele Deeuee Deens. lemesÛe YeejleerÙe Yee<eebÛÙee efJekeâemeeuee Ûeeuevee osCÙeele ÙesF&ue. efJeMes<ekeâ¤ve mebmke=âle. DeeheuÙee jepÙeIešvesceOÙes 22 YeejleerÙe Yee<eebvee ceevÙelee osCÙeele Deeuesueer Deens. Ùee Yee<eebceOÙes Deieoer GÛÛe opee&Ûes meeefnlÙe GheueyOe Deens. lÙeeÛee DeYÙeeme keâjCÙeemee"er efJeÅeeLÙeeËvee ØesjCee efoueer peeF&ue.
 veJeerve je°^erÙe Mew#eefCekeâ OeesjCeeceOÙes efMe#ekeâeÛeer Yetefcekeâe
 meJe&ØeLece efMe#ekeâ ne Ùee Mew#eefCekeâ OeesjCeeÛÙee DebceueyepeeJeCeerÛee Deelcee Deens Demes cnCeCÙeeme njkeâle veener. cnCepesÛe Mew#eefCekeâ OeesjCeeÛeer DebceueyepeeJeCeer ner cegKÙele: efMe#ekeâebJejleer DeJeuebyetve Deens. cnCetve efMe#ekeâeÛeer Yetefcekeâe DelÙeble cenòJeeÛeer Deens. efMe#ekeâebvee JesUesJesUer DeÅeÙeeJele jeneÙeuee ueeiesue. mJele:uee Dehe«esš keâjeÙeuee ueeiesue. cnCetve Skeâ iees° mhe° Deens, pees efMe#ekeâ DeeUMeer Demesue lÙeeuee ns Kethe keâece Jeešsue, DeesPeb Jeešsue; heCe pÙee efMe#ekeâeuee KejesKejÛe efMekeâCÙeeÛeer Je efMekeâJeCÙeeÛeer DeeJe[ Deens lees Deieoer Deeveboeves DeeefCe Glmeeneves Ùee meJe& iees°eRÛes mJeeiele keâjerue.
 1) veJeerve OeesjCeeØeceeCes efMe#ekeâ nesCÙeemee"er cetueYetle hee$elee : MeeUsceOÙes efMekeâJeCÙeemee"er minimum degree qualification ns yeejeJeerveblej Ûeej Je<eeËÛee Skeâeeflcekeâ yeer.S[. keâeÙe&›eâce (Integrated B.Ed. Degree Course) ueeiesue. pÙeebÛÙeekeâ[s Bachelors Degree Deens lÙeebvee Heâkeäle oesve Je<eeËÛee keâesme& DemeCeej DeeefCe pÙeebÛÙeekeâ[s Masters Degree Deens lÙeebvee Heâkeäle Skeâ Je<eeËÛee keâesme& keâjeJee ueeiesue.
 lÙeeÛeØeceeCes Shorter Post B.Ed. Certification Courses megæe GheueyOe Demeleerue. SKeeÅee efMe#ekeâeuee SKeeÅee efJe<eÙeeceOÙes Specialized JneÙeÛeb Deens, Deeheueer Post upgrade keâjeÙeÛeer Deens, Deeheueer stage cnCepes foundation les preparatory les middle les secondary DeMeer stage upgrade keâjeÙeÛeer Deens lÙeebvee B.Ed. veblej ns short courses keâjeJes ueeieleerue.
 2) efMe#ekeâ hee$elee hejer#ee (Teachers Eligibility Test-TET) : DeeheuÙeeuee ceenerle Deens 2013heemetve pes efMe#ekeâ MeeUsle ueeieuesues Deensle lÙeebvee TET cnCepes Teachers Eligibility Test DeefveJeeÙe& Deens. heCe Deelee ¢ee Mew#eefCekeâ OeesjCeeØeceeCes ner hejer#ee Pre-Primary efMe#ekeâebveeosKeerue DeefveJeeÙe& kesâueer peeF&ue. lemesÛe meJe& Keepeieer MeeUebceOeerue efMe#ekeâebmee"erosKeerue TET DeefveJeeÙe& Demesue DeeefCe TET DemeuesuÙee efMe#ekeâebveeÛe MeeUsle efveÙegkeäle kesâues peeF&ue.
 3) meelelÙehetCe& JÙeeJemeeefÙekeâ efJekeâeme (Continuous Professional Development – CDP : Ùee cegöŸeeJej DelÙeble Yej osCÙeele Deeuesuee Deens. ØelÙeskeâ efMe#ekeâeuee Je<ee&uee 50 leeme mJele:ÛÙee megOeejCesmee"er (formation) ÅeeJes ueeieleerue. formation ceOÙes training seminars, research, learning skills, attending conferences, learning new subjects, learnng new teaching methods FlÙeeoeRveer mJele:uee DeÅeÙeeJele (Dehe[sš) "sJeeJeb ueeiesue.
 4) iegCeJeòesJej DeeOeeefjle jÛevee : efMe#ekeâebÛeer heieejJee{, heoesVeleer, mesJeepÙes‰lee Jeiewjs Ùee iees°er efMe#ekeâebÛÙee keâeceefiejerJejleer, iegCeJeòesJej DeJeuebyetve DemeCeej. pes efMe#ekeâ Ûeebieues hejHeâe@ce& keâjCeej lÙeeueeÛe DeMee ØekeâejÛÙee Fv›eâerceWš efouÙee peeleerue. So perform well and you will be paid well. pes efMe#ekeâ perform keâjle veenerle efkebâJee lÙeebÛeb keâece JÙeJeefmLele keâjle veenerle lÙeebvee kegâ"uÙeener ØekeâejÛÙee increment, promotions veenerleÛe. Gueš lÙeebÛÙeeJej keâejJeeF& kesâueer peeF&ue. ne performance efveef§ele keâjCÙeemee"er JesieJesieUs efvekeâ<e "jJeues peeleerue. GoenjCeeLe& efMe#ekeâebÛeer DeefYe®Ûeer, Glmeen, efMekeâJeCÙeeÛÙee heæleer, DeYÙeeme, efMe#ekeâ mJele:uee upgrade keâmee keâjlees efkebâJee SKeeos outstanding keâece FlÙeeoer.
 5) heieejJee{, heoesVeleer lÙeeÛe stage ceOÙes : efMe#ekeâebvee ØeceesMeve, Fv›eâerceWš lÙeeÛe stage ceOÙes efceUCeej pÙee stage mee"er lÙeebÛeer Dehee@FËšceWš Peeuesueer Deens. cnCepesÛe GoenjCeeLe& SKeeoe efMe#ekeâ middle stage (6Jeer les 8Jeer) mee"er Deens, lÙee efMe#ekeâeÛes lÙeeÛe stage ceOÙes Fv›eâerceWš, ØeceesMeve nesCeej. lees efMe#ekeâ JejÛÙee stage ceOÙes peeT Mekeâlees heCe lÙeemee"er lÙeeuee lemes mJele:Ûes qualification Jee{JeeJes ueeiesue. cnCepes Post B.Ed., certificate course keâjeJee ueeiesue.
 6) Vertical mobility of teachers : cnCepesÛe pes efMe#ekeâ outstanding keâece keâjleerue lemesÛe pÙeebÛÙeekeâ[s leadership DeeefCe Management keâewMeuÙe Jeiewjs Demeleerue lÙeebvee Head of Block Resource Centre, Head of Cluster Resource Centre, Head of Block Institute of Teachers Education, Head of District Institute of Teachers Education Jeiewjsmee"er vesceCÙeele ÙesF&ue.
 7) meeceeefÙekeâ ceeie&oMe&keâ leòJes (A Common guiding set) : The National Council for Teachers Education Skeâ common guiding set cnCepesÛe keâener set guidelines efkebâJee standards leÙeej keâjerue pÙeeceOÙes heg{erue leerve iees°eRefJe<eÙeer guidelines Demeleerue.
 * Expectations of the role of the teacher at different stages.
 * Competencies required for that stage.
 * Performance appraisal.
 8) efJeefJeOe Deeblejje°^erÙe DeOÙeeheve heæleerÛeer GheueyOelee (Several international approaches) : JesieJesieàÙee osMeebceOÙes JesieJesieUs efJe<eÙe efMekeâefJeCÙeemee"er JesieJesieàÙee heæleer (approaches) Deensle. NCERT lÙeebÛee DeYÙeeme keâ¤ve les approaches DeeheuÙee efMe#ekeâebmee"er GheueyOe keâjleerue Je lÙeebÛee DeJeuebye keâjCÙeeme efMe#ekeâebvee Øeeslmeenve osleerue.
 9) Art, Skills, Vocational Education Jeiewjs efJe<eÙeebmee"er MeeUe Skeâ$e keâ¤ve efMe#ekeâ vesceues peeleerue. cnCepes SkeâeÛe efMe#ekeâeuee heeÛe les mene MeeUebceOÙes efMekeâJeeJes ueeiesue.
 10) DeMew#eefCekeâ keâeces (Non-Teaching Activities) : meJe& ØekeâejÛÙee DeMew#eefCekeâ keâeceeheemetve efMe#ekeâebvee cegkeäle kesâues peeF&ue. kegâ"uÙeener ØekeâejÛeer DeMew#eefCekeâ keâeces efMe#ekeâebvee efoueer peeCeej veenerle. Goe. efveJe[CegkeâerÛes, peveieCevesÛes keâece.
 Ûeuee DeeheCe meJe& Skeâ$e efceUtve Ùee Mew#eefCekeâ OeesjCeeÛeer DebceueyepeeJeCeer ÙeMemJeer ke⤠Ùee.